Καλησπέρα, έτυχε να βρω το εξής:
" wrestlers trained in special schools called tekke (تکیه), which were both athletic and spiritual centers."
Οι παλαιστές εκπαιδευόντουσαν σε ειδικά σχολεία που ονομαζόντουσαν “τεκέδες”, τα οποία ήταν αθλητικά και πνευματικά κέντρα.
Η δική μου τοποθέτηση: κατηγορηματικά όχι. Τα αναφερόμενα συνέβαιναν στην Τουρκία, όπου και η σχετική λέξη (tekke) σημαίνει μοναστήρι, αναχωρητήριον, Σε εμάς, η λέξη έχει αποκτήσει τη σημασία που έχει αποκτήσει και αυτήν θα κρατήσει.
Και κάτι ακόμα: στο γλωσσάρι μας περιγράφεται αναλυτικότατα στο σχετικό λήμμα το ύφος του χώρου αρχικά στην Τουρκία, όπου περιγράφεται και η χρήση του και αναφέρονται οι συσχετισμοί με πνευματικές ενασχολήσεις. Άρα είμαστε πλήρως καλυμμένοι.
Όσο για το μεϊντάνι ναι, στα Τουρκικά σημαίνει πλατεία, πεδίο, ξέφωτο (και άλλα, π.χ. σύμπαν). Οπότε, λογικότατο είναι εκεί να διεξάγονται οι αγώνες πάλης, που ήταν και δημοφιλέστατοι.
Ακριβώς γι αυτό Νίκο. Επειδή γίνεται σχετικά λεπτομερής περιγραφή για τον ρόλο του τεκέ στην Τουρκία, (δεν συνέβη κάτι τέτοιο στην Ελλάδα), ίσως θα έπρεπε να σκεφτούμε να συμπληρώσουμε ότι εκτός από τον πνευματικό του χαρακτήρα ήταν και γυμναστήριο.
Α, εντάξει τότε. Αλλά υπεύθυνη για οτιδήποτε σχετικό με το γλωσσάρι είναι η Ελένη, που το συνέταξε. Βέβαια, ένα πνευματικό καθίδρυμα της εποχής εκείνης, σίγουρα θα αναμένεται να ασχολείται και με την “εκπαίδευση” του σώματος…
Προσπαθώ να διασταυρώσω αυτή την πληροφορία από τουρκικές πηγές, αλλά δεν έχω βρει κάτι.
π.χ., ο Κοροβίνης που έχει γνώση και έχει ασχοληθεί σχετικά ή ο Παμούκ δεν το αναφέρουν, ούτε σε βιβλιογραφία όμως βρίσκω αυτή την πληροφορία.
Το αφήνουμε ανοικτό προς το παρόν και εδώ είμαστε, συμπληρώνουμε…
Βρήκα και άλλη πηγή που αναφέρει το ίδιο ενώ περιγράφει την ιστορία της τουρκικής πάλης με λάδι.
“For many years the practitioners of the sport of wrestling have prepared in religious settlements. The first wrestling sketches were found in Egypt in Beni Hasan temple which was built five thousand years ago. In Central Asia, religious men called “shamans,” and “dai” have been involved with wrestling. In the Ottoman Empire wrestlers were brought up in religious environments called “tekke” for seven hundred years.”
Και επίσης εδώ που αναφέρεται στους τεκέδες της Κωνσταντινούπολης.
“the Pehlivanlar Tekke in Unkapanı occupied an important place in the history of Ottoman sports, and instruction in wrestling and archery was given at the Okçular Tekke in Okmeydanı.”
“Institutional athletic training took place in wrestling lodges (tekke) that overlapped with Sufi lodges (to an extend yet to be fully analyzed) and their related mythical-religious cosmos”
(B. Krawietz, “Oil over Turkey: UNESCO’S Kirkpinar wrestling in Edirn” στον συλλογικό τόμο Indigenous, Traditional and Folk Sports , ed. MVaczi-A. Baerner, Routledge 2024))
Και στα ελληνικά το ίδιο σημαίνει, απλώς είναι πλέον πεπαλαιωμένη η λέξη. Αναφέρω χαρακτηριστικά το εξής:
Στα Ανώγεια στην Κρήτη, παλιά θα υπήρχε μάλλον μία μόνο πλατεία. Δε χρειαζόταν λοιπόν όνομα αφού δεν ήταν ανάγκη να την ξεχωρίσουν από άλλες, και την έλεγαν απλώς «το μεϊντάνι», δηλαδή «η πλατεία», όπως και σε τόσα άλλα χωριά. Σήμερα που αφενός το χωριό έχει κι άλλες πλατείες, αφετέρου η τρέχουσα λέξη για την πλατεία είναι «πλατεία» και όχι πλέον «μεϊντάνι», το «Μεϊντάνι» έχει γίνει όνομα για τη συγκεκριμένη πλατεία.
Έλα όμως που τελικά φαίνεται ότι δεν ήταν απλά μοναστήρι αλλά έπαιζε πολύ πιο πολύπλοκο ρόλο. Με όλα αυτά που διάβασα ειδικά για τους τεκέδες της Κωνσταντινούπολης πιο πολύ μοιάζει με μουσουλμανική ακαδημία παρά με σκέτο μοναστήρι.
Και τι μας νοιάζει αυτό εμάς, ως ρεμπέτικο γλωσσάρι;
Άμα κάποιος βρει τη λέξη τεκές σε ρεμπέτικο και δεν την καταλαβαίνει, η απάντηση στην απορία του θα είναι «χώρος όπου σερβίρεται χασίσι για κάπνισμα», τέλος.
Και κατά τη γνώμη μου αυτό και μόνον θα έπρεπε να αναφέρεται στο Γλωσσάρι. Η παρούσα μορφή του λήμματος είναι:
…και προσωπικά δε με καλύπτει. Τα γλωσσάρια είναι για να καταγράφεται η σημασία των λέξεων. Αν εκτός από τη σημασία κρίνουμε απαραίτητο να βάλουμε και την ιστορία της λέξης, τι εσήμαινε αρχικά και πώς κατέληξε να σημαίνει αυτό που καταγράψαμε, όλα αυτά μπορούν να μπουν αργότερα ως κάτι πρόσθετο. Εδώ το «κάτι πρόσθετο» είναι η κύρια σημασία!
Τότε μήπως να γίνει κι ένα χτένισμα στον δερβίση; Αξίζει να επισημανθεί ότι η σχέση ανάμεσα στις δύο λέξεις, τεκές και δερβίσης, είναι ακριβώς η ίδια τόσο στην αρχική τους κυριολεκτική σημασία όσο και στη μεταλλαγμένη ρεμπέτικη χρήση τους.
Γενικότερα πάντως, στο ρεμπέτικο (και άρα και στο γλωσσάρι του) υπάρχουν πολλές αργκοτικές λέξεις που υπήρχαν κι από πρωτύτερα εκτός αργκό και σήμαιναν κάτι διαφορετικό. Αυτές οι αρχικές σημασίες, όπως και οι σημασίες των δάνειων λέξεων στην αρχική τους γλώσσα, είναι εκτός του αντικειμένου του ρεμπέτικου γλωσσαριού.
Για να αναφέρω ένα υποθετικό παράδειγμα, «αμάν» δεν σημαίνει έλεος, είναι απλώς ένα επιφώνημα. Το ότι προέρχεται από μια ξένη λέξη που σημαίνει έλεος, αν μπει, μπαίνει χώρια, στην ετυμολογία, αφού έχουμε τελειώσει με τη σημασία. Πρέπει να είναι εντελώς σαφές στον αναγνώστη τι σημαίνει η λέξη στα ελληνικά, και δη στη ρεμπέτικη «γλώσσα».
Άρα, στην περίπτωση του τεκέ και του δερβίση, έχουμε:
α) τη σημασία τους, δηλαδή τη σημασία τους στο ρεμπέτικο τραγούδι
β) την προέλευσή τους από δύο ελληνικές λέξεις που έχουν άλλη σημασία
γ) την προέλευση των δύο αυτών ελληνικών λέξεων από τα τούρκικα, όπου και πάλι σημαίνουν ό,τι τέλος πάντων σημαίνουν, ίδιο με τα ελληνικά ή όχι.
